Đau thần kinh tọa *

Đau thần kinh tọa

Dây thần kinh tọa, còn được gọi là dây thần kinh hông to, đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tín hiệu vận động và cảm giác từ lưng dưới xuống chân. Nó được hình thành bởi sự kết hợp của 5 nhánh thần kinh, bắt nguồn từ cột sống thắt lưng (L4, L5) và xương cùng (S1, S2, S3). Dây thần kinh này chạy qua hông, mông, dọc xuống phía sau chân, phân nhánh và tiếp tục đến tận các ngón chân.

Khi dây thần kinh tọa bị kích thích hoặc chèn ép, nó gây ra tình trạng đau đớn gọi là đau thần kinh tọa. Cơn đau có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào dọc theo đường đi của dây thần kinh, từ lưng dưới, hông, mông đến chân, với cường độ từ âm ỉ đến dữ dội như bị điện giật.

Ngoài đau, người bệnh còn có thể gặp phải các triệu chứng khác như:

Tê bì, ngứa ran: Cảm giác như kim châm ở chân và bàn chân.
Yếu cơ: Khó khăn trong việc vận động chân, bàn chân.
Cơn đau tăng nặng: Khi ho, hắt hơi do áp lực trong ổ bụng tăng lên.

Nói một cách dễ hiểu, đau thần kinh tọa giống như một tín hiệu báo động của cơ thể, cho biết dây thần kinh lớn nhất này đang gặp vấn đề. Việc nhận biết các triệu chứng và tìm kiếm sự chăm sóc y tế kịp thời là rất quan trọng để kiểm soát cơn đau và ngăn ngừa các biến chứng tiềm ẩn.

Những yếu tố tiềm ẩn gây ra đau thần kinh tọa

Đau thần kinh tọa thường xuất phát từ sự chèn ép hoặc kích thích dây thần kinh tọa. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, bao gồm:

Các vấn đề về cột sống:

Thoát vị đĩa đệm: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, chiếm đến 80% các trường hợp. Khi đĩa đệm bị lệch khỏi vị trí bình thường, nhân nhầy bên trong có thể thoát ra ngoài và chèn ép lên dây thần kinh tọa.
Thoái hóa đĩa đệm: Tuổi tác và các yếu tố khác có thể khiến đĩa đệm mất nước, trở nên mỏng và kém đàn hồi, gây hẹp ống sống và chèn ép dây thần kinh.
Gai cột sống: Sự hình thành gai xương trên cột sống do thoái hóa cũng có thể gây áp lực lên dây thần kinh tọa.

Chấn thương:

Chấn thương cột sống: Tai nạn giao thông, chấn thương thể thao, hoặc té ngã có thể làm tổn thương cột sống và dây thần kinh tọa.

Các yếu tố khác:

Khối u: Sự phát triển của khối u trong ống sống có thể chèn ép lên dây thần kinh tọa.
Tăng cân: Trọng lượng cơ thể dư thừa tạo áp lực lên cột sống, làm tăng nguy cơ thoát vị đĩa đệm và đau thần kinh tọa.
Bệnh tiểu đường: Tiểu đường không kiểm soát có thể gây tổn thương dây thần kinh, bao gồm cả dây thần kinh tọa.
Hội chứng cơ hình lê: Cơ hình lê bị co thắt hoặc căng cứng có thể chèn ép dây thần kinh tọa, gây đau.

Nhận biết các dấu hiệu cảnh báo của đau thần kinh tọa

Mặc dù biểu hiện của đau thần kinh tọa có thể khác nhau ở mỗi người, nhưng nhìn chung, người bệnh thường gặp phải những triệu chứng sau:

Đau:

Vị trí: Cơn đau thường bắt đầu từ lưng dưới, lan xuống hông, mông và dọc theo phía sau chân, có thể xuống đến tận ngón chân.
Đặc điểm: Cơn đau có thể âm ỉ, đau nhói hoặc dữ dội như điện giật.
Mức độ: Cường độ đau thay đổi tùy thuộc vào mức độ chèn ép dây thần kinh.

Cảm giác bất thường:

Tê bì, ngứa ran: Người bệnh có thể cảm thấy tê hoặc ngứa ran dọc theo đường đi của dây thần kinh tọa.

Rối loạn vận động:

Yếu cơ: Trong một số trường hợp, người bệnh có thể bị yếu cơ ở chân và bàn chân, gây khó khăn khi di chuyển và thực hiện các hoạt động hàng ngày.

Các dấu hiệu khác:

Đau một hoặc hai chân: Tùy thuộc vào vị trí dây thần kinh bị chèn ép.
Đau lưng dưới: Đây là triệu chứng phổ biến nhất.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Đau thần kinh tọa đôi khi có thể tự khỏi. Tuy nhiên, nếu bạn gặp phải những tình huống sau, hãy đi khám bác sĩ ngay lập tức:

Cơn đau kéo dài hơn một tuần và không có dấu hiệu thuyên giảm.
Cơn đau dữ dội, không thể chịu đựng được.
Xuất hiện yếu cơ ở chân.
Mất kiểm soát ruột hoặc bàng quang.
Cơn đau xảy ra sau một chấn thương.

Phân biệt đau thần kinh tọa với các bệnh lý tương tự

Mặc dù đau lưng, hông là triệu chứng chung của nhiều bệnh lý, nhưng đau thần kinh tọa có những đặc điểm riêng giúp phân biệt với các tình trạng khác như thoát vị đĩa đệm hay hội chứng cơ hình lê.

Đau thần kinh tọa:

Đường đi của cơn đau: Cơn đau lan dọc theo dây thần kinh tọa, từ lưng dưới xuống hông, mông và chân.
Đặc điểm đau: Đau nhói, tăng lên khi ngồi.
Triệu chứng kèm theo: Ngứa ran, nóng rát ở bàn chân, yếu cơ, tê bì, khó di chuyển.
Vị trí đau: Thường ảnh hưởng một bên chân, nhưng đôi khi có thể cả hai.

Thoát vị đĩa đệm:

Vị trí đau: Đau tập trung ở lưng dưới, có thể lan ra hai bên.
Đặc điểm đau: Âm ỉ hoặc dữ dội, tăng lên khi ho, hắt hơi hoặc vận động mạnh.

Hội chứng cơ hình lê:

Vị trí đau: Đau chủ yếu ở mông, có thể lan xuống chân nhưng không theo đường đi của dây thần kinh tọa.
Đặc điểm đau: Không xuất hiện ở mặt ngoài đùi.
Giảm đau: Khi đi bộ với bàn chân hướng ra ngoài.

Hậu quả đáng ngại khi chủ quan với đau thần kinh tọa

Đau thần kinh tọa không chỉ gây ra những cơn đau khó chịu mà nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, nó còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Những biến chứng thường gặp:

Suy giảm khả năng vận động: Cơn đau dai dẳng và dữ dội khiến người bệnh hạn chế vận động, gặp khó khăn trong các hoạt động thường ngày như đi lại, đứng, ngồi, thậm chí là những công việc đơn giản.
Yếu cơ, teo cơ: Chèn ép dây thần kinh tọa kéo dài gây ảnh hưởng đến sự nuôi dưỡng và hoạt động của cơ bắp, dẫn đến yếu cơ, teo cơ chân và bàn chân. Nặng nề hơn, người bệnh có thể bị “thả bàn chân” (foot drop), khiến việc đi lại trở nên khó khăn, thậm chí không thể di chuyển.
Mất cảm giác: Tê bì hoặc mất cảm giác ở chân là biến chứng thường gặp, tăng nguy cơ bị thương do người bệnh không cảm nhận được đầy đủ các kích thích từ môi trường bên ngoài.
Rối loạn chức năng ruột, bàng quang: Trong trường hợp nặng, chèn ép dây thần kinh ở vùng thắt lưng có thể ảnh hưởng đến chức năng của ruột và bàng quang, gây mất kiểm soát hoặc khó khăn khi đi tiểu tiện.

Các phương pháp chẩn đoán đau thần kinh tọa hiện nay

Đánh giá lâm sàng

Khi đến bệnh viện hoặc phòng khám, các bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân về triệu chứng, lịch sử bệnh lý và khám thực thể bao gồm kiểm tra cơ lực, phản xạ và cảm giác để đánh giá tình trạng tổn thương thần kinh (các triệu chứng như đau, tê bì, yếu cơ, và kiểm tra năng cử động của bệnh nhân). Từ đó sàng lọc các nguy cơ, loại bỏ khả năng mắc bệnh khác. Nếu các triệu chứng kéo dài hơn 6 tuần hoặc có dấu hiệu tổn thương thần kinh, bác sĩ sẽ yêu cầu thực hiện các xét nghiệm hình ảnh như MRI hoặc CT.

Kiểm tra khả năng vận động của cơ thể sẽ giúp bác sĩ xác định được vị trí, mức độ và nguyên nhân gây bệnh thần kinh tọa. Một số động tác kiểm tra thường gặp là:

Bệnh nhân đi kiễng gót chân để xác định sức mạnh cơ bắp chân.
Bệnh nhân nằm ngửa và nâng chân duỗi thẳng lên trần nhà. Bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân khi nào cảm thấy đau để xác định xem cơn đau có liên quan đến đĩa đệm. Đây là bài kiểm tra phổ biến để phát hiện cơn đau do chèn ép thần kinh.
Thực hiện các động tác kéo căng cơ và chuyển động để xác định mức độ đau, cũng như kiểm tra sức mạnh và độ linh hoạt của cơ.

Chẩn đoán bệnh lý bằng hình ảnh

Với các trường hợp đau thần kinh tọa mãn tính hoặc có tổn thương thần kinh, bác sĩ sẽ chỉ định một số xét nghiệm hình ảnh bao gồm:

Chụp X-quang: Được sử dụng để phát hiện các vấn đề cấu trúc trong cột sống, như bị gai cột sống hoặc hẹp ống sống.
Chụp cắt lớp vi tính (CT): Cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về cấu trúc cột sống và giúp xác định vị trí và mức độ chèn ép dây thần kinh.
Chụp cộng hưởng từ (MRI): Là phương pháp chẩn đoán hình ảnh chính xác nhất để phát hiện dấu hiệu thoát vị đĩa đệm, gai cột sống, hoặc các tình trạng bệnh lý gây chèn ép lên dây thần kinh tọa. MRI cung cấp hình ảnh chi tiết về mô mềm và dây thần kinh.
Điện cơ đồ (EMG): Đo hoạt động điện của cơ để xác định độ tổn thương của một hay nhiều rễ thần kinh và có thể loại trừ các bệnh lý giống đau thần kinh tọa, bao gồm liệt thần kinh mác chung, bệnh lý đơn dây thần kinh đa ổ, hoặc lệnh đa dây thần kinh.
Đo tốc độ dẫn truyền thần kinh (NCS): Đo tốc độ và cường độ dẫn truyền của dây thần kinh để phát hiện bất thường trong hoạt động của dây thần kinh.
Chụp tủy đồ: Thể hiện đĩa đệm hoặc đốt sống có đang chèn ép tủy gây ra cơn đau không.

Các lựa chọn điều trị đau thần kinh tọa: Từ nội khoa đến phẫu thuật

Việc điều trị đau thần kinh tọa cần dựa trên nguyên nhân gây bệnh và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng. Các phương pháp điều trị thường được áp dụng bao gồm:

1. Điều trị nội khoa (dùng thuốc):

Thuốc giảm đau, kháng viêm: Các loại thuốc như aspirin, acetaminophen (paracetamol), ibuprofen, naproxen có thể giúp giảm đau và viêm tạm thời. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng thuốc chỉ có tác dụng giảm triệu chứng chứ không giải quyết được nguyên nhân gây bệnh. Đặc biệt, trong trường hợp đau thần kinh tọa do thoát vị đĩa đệm, việc chỉ sử dụng thuốc giảm đau sẽ không hiệu quả.
Thận trọng khi dùng thuốc: Việc lạm dụng thuốc giảm đau có thể gây ra nhiều tác dụng phụ, ảnh hưởng đến gan, thận, dạ dày. Do đó, người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định của bác sĩ.

2. Phẫu thuật:

Phẫu thuật thường chỉ được xem xét trong những trường hợp sau:

Các phương pháp điều trị bảo tồn không hiệu quả: Sau một thời gian điều trị bằng thuốc, vật lý trị liệu, hoặc các phương pháp khác mà triệu chứng không cải thiện.
Biến chứng nghiêm trọng: Xuất hiện các dấu hiệu chèn ép dây thần kinh nghiêm trọng như yếu cơ tiến triển, đau mãn tính không đáp ứng với thuốc, rối loạn chức năng ruột hoặc bàng quang.

Mục tiêu của phẫu thuật là loại bỏ nguyên nhân gây chèn ép dây thần kinh tọa, chẳng hạn như:

Lấy bỏ phần đĩa đệm bị thoát vị.
Cắt bỏ gai cột sống.
Loại bỏ khối u.

Tuy nhiên, phẫu thuật là một phương pháp xâm lấn, có thể tiềm ẩn rủi ro và biến chứng. Do đó, quyết định phẫu thuật cần được cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân.

3. Điều trị vật lý trị liệu tại phòng khám Trần Ngọc:

…

Chủ động bảo vệ sức khỏe, ngăn ngừa đau thần kinh tọa

Đau thần kinh tọa hoàn toàn có thể phòng ngừa được nếu bạn áp dụng những thói quen lành mạnh sau đây:

1. Vận động thường xuyên:

Tăng cường sức mạnh cơ bắp: Các bài tập thể dục giúp củng cố sức mạnh cho cơ lưng, cơ bụng, đặc biệt là nhóm cơ cốt lõi, từ đó nâng đỡ cột sống tốt hơn. Bạn có thể lựa chọn các bài tập phù hợp với thể trạng như đi bộ, bơi lội, yoga, pilates, hoặc các bài tập với tạ nhẹ.
Cải thiện sự dẻo dai: Các bài tập giãn cơ giúp tăng tính linh hoạt cho cột sống, giảm nguy cơ chèn ép dây thần kinh tọa.

2. Chú ý tư thế:

Tư thế ngồi đúng: Lựa chọn ghế ngồi có thiết kế hỗ trợ lưng tốt, điều chỉnh độ cao ghế và bàn làm việc sao cho phù hợp để giữ lưng thẳng, tránh gù lưng. Bạn cũng có thể sử dụng thêm gối tựa lưng hoặc khăn cuộn để hỗ trợ cột sống.
Tư thế đứng đúng: Tránh đứng quá lâu một chỗ. Nếu công việc yêu cầu phải đứng nhiều, hãy thường xuyên thay đổi tư thế, co duỗi chân, hoặc sử dụng bục kê chân để giảm áp lực lên cột sống.
Nâng vật nặng đúng cách: Khi nâng hoặc bê vác vật nặng, hãy gập đầu gối, giữ lưng thẳng, và sử dụng sức mạnh của đôi chân để nâng vật, tránh cúi gập người đột ngột.

3. Kiểm soát cân nặng:

Duy trì cân nặng hợp lý giúp giảm áp lực lên cột sống và đĩa đệm, từ đó giảm nguy cơ đau thần kinh tọa.

Bằng cách chủ động thực hiện những biện pháp phòng ngừa này, bạn có thể bảo vệ sức khỏe cột sống, giảm thiểu nguy cơ mắc phải cũng như tái phát đau thần kinh tọa, nâng cao chất lượng cuộc sống.